تصنیف نهج البلاغه (کتاب)
«تصنیف نهج‌البلاغه»، اثر لبیب بیضون، ادیب و دانشمند شیعی سوری معاصر، کتابى است که به دسته‌بندى موضوعات مهم کتاب شریف «نهج‌البلاغه» مى‌پردازد. این کتاب دقیق‌ترین و گسترده‌ترین فهرست موضوعى نهج‌البلاغه به زبان عربى است.
انگیزه تألیف
نویسنده انگیزه خود از نگارش این اثر را این‌گونه بیان مى‌کند: متاسفانه بیگانگان بیش از ما مسلمانان به میراث عربى اسلامى ما توجه نشان داده و از آنجا که به ارزش این میراث عظیم پى‌برده‌اند، به چاپ، شرح، تحقیق و تصنیف این میراث پرداخته‌اند؛ در حالى که این وظیفه مسلمانان است که به حفظ میراث خویش همت گمارند، نه اینکه بیگانگان با اغراض سوء خود بدین کار اقدام نمایند.
سپس یادآور مى‌شود که نخستین کسى که به تهیه معجمى موضوعى از قرآن کریم - براى دستیابى آسان به موضوعات مطرح شده در قرآن کریم - اقدام نمود، ژول لابوم فرانسوى بود که در کتاب "تفصیل آیات القرآن الحکیم"، موضوعات مهم قرآنى را همراه آیات مربوطه گردآورد. آشنایى با این اثر باعث شد که بیضون اثر خویش به سبک و سیاق کتاب لابوم را به نگارش درآورد. وى یادآور مى‌شود که سید رضى هیچ گونه نظم و ترتیبى را در کتاب نهج‌البلاغه مورد توجه قرار نداده، چرا که آنچه براى وى در درجه اول اهمیت قرار داشته، تنها جمع‌آورى و پیراسته ساختن سخنان حضرت علی علیه السلام بوده است. از این‌رو بیضون براى استفاده بهتر افراد از نهج‌البلاغه، به تصنیف و تنظیم موضوعات مطرح شده در این کتاب شریف پرداخته است.
محتوای کتاب
کتاب «تصنیف نهج‌البلاغه» مشتمل بر مقدمه ناشر (دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه قم)، اهداء، گفتارى در ارزش نهج‌البلاغه، انگیزه مؤلف از نگارش این اثر، مقدمه چاپ دوم، مقدمه‌اى درباره نگارش این کتاب و فوائدى که از آن انتظار مى‌رود، فهرست فواتح خطبه‌ها و نامه‌ها و ده باب (که مجموعا مشتمل بر ۵۳ باب‌اند) مى‌باشد.
مؤلف در این کتاب موضوعات نهج‌البلاغه را در ۱۰ بخش اساسى و مهم دسته‌بندى کرده است. دسته‌بندى مفاهیم ژرف و انسان‌ساز نهج‌البلاغه و شرح و توضیح سخنان آن امام بزرگوار از سوى پژوهش‌گران نهج‌البلاغه در شیوه‌ها و اسلوب‌هاى گوناگون ارائه شده است، که یکى از آن شیوه‌ها شیوه موضوعى به ترتیب اهمیت موضوع است.
در این شیوه سخنان امام علی - علیه‌السّلام - با توجه به مفهوم آن در ابواب گوناگون گرد مى‌آید و بر پایه اهمیت و جایگاه آن در نظام سلسله وجود تنظیم و ارائه مى‌شود. در این شیوه معمولاً موضوعات نهج‌البلاغه از خدا و صفات خدا و عالم خلق و فرشتگان شروع، سپس موضوعات مربوط به نبوت عامه و خاصّه و امامت و معاد گردآورى و آن گاه به موضوعاتى چون عبادات، معاملات، اخلاق، آداب، مواعظ و... مى‌پردازند.
استاد لبیب بیضون نیز کتاب «تصنیف نهج‌البلاغه» خود را - چنان که پیش از این نیز یادآور شدیم - در ۴۳۰ موضوع بر اساس همین روش ارائه کرده است. وى با نوشتن مدخل‌هاى توضیحى مفید بر بسیارى از موضوعات و نیز حسن سلیقه در انتخاب مفاهیم، اثر ارزشمندى در دسته بندى مفاهیم نهج‌البلاغه پدید آورده است.
این کتاب دقیق‌ترین و گسترده‌ترین فهرست موضوعى نهج‌البلاغه به زبان عربى است. مؤلف در ذیل عناوین بخش‌هایى از نهج‌البلاغه را که بدان عنوان دلالت مى‌کرده، ثبت کرده است. عقاید، عبادات و معاملات، امامت و امامان(ع)، سیره علوى، جنگ‌هاى على(ع) به هنگام خلافت، حکومت و سیاست علوى، شئون اجتماعى انسان و شئون آن، موعظه‌ها و پندها، خلق‌ها و خوى‌ها (نیک و بد)، عناوین اصلى این مجموعه است.
منابع
- محمود صلواتى، سایت اندیشه قم، شیوه‌هاى ارائه مفاهیم نهج‌البلاغه، ۱۳۸۹/۳/۲۶.
- معرفى‌هاى گزارشى، آینه پژوهش، آذر و دى ۱۳۷۵، ش۴۱، ص۸۳-۸۹
- محمد هاشم زمانى، ارزیابى معجم‌هاى موضوعى قرآن، پژوهش‌هاى قرآنى، زمستان ۱۳۸۴، ش۴۴، ص۲۱۶-۲۳۳.